Nederland belastte zich met een dirty little secret om te beletten dat het in de Eerste Wereldoorlog werd betrokken. Dat was niet heldhaftig, maar het bespaarde het land de gruwel die een groot deel van Europa tussen 1914 en 1918 wel onderging.
De schrijver F.B. Hotz liet de historicus Thomson naar dat geheimpje op zoek gaaninzijn verhaal ‘Deontbijtzaal’ (in Eb en vloed, 1987): ‘Daarginds, rechts achter die heuvels, lag Vaals. Daar zouden in '14 de Duitsers over
Nederlands grondgebied België zijn binnengetrokken. Een uitstekend Hollands oorlogskabinet had de andere kant op gekeken en alles voor leugens verklaard. Sheer wisdom, vond Thomson en hij grijnsde in admiratie.’ Uiteindelijk komt Thomson erachter dat het Duitse leger België binnentrok over een weg die half op Belgisch, half op Nederlands grondgebied lag. ‘Een halve weg en een halve waarheid,’ besluit Hotz. Maar dus ook een halve leugen, hoewel toch voldoende om ‘door het oog van de naald’ aan de oorlog te ontsnappen. Want als er zogezegd niets aan de hand was, hoefde Nederland Duitsland de oorlog niet te verklaren wegens schending van zijn grondgebied.
In België wisten ze het wel. Na de Duitse nederlaag in 1918 vonden ze het een goed argument om tegenover Nederland allerlei territoriale eisen te stellen. Die zorgden voor grote onrust maar de regering slaagde erin om de Belgen, zoals een krant schreef, ‘met den kous op den kop’ af te poeieren.
Nederland vond de Belgische gebiedsaanspraken niet alleen onbillijk, maar ook ondankbaar. Tenslotte had het een immense vluchtelingenstroom uit België opgevangen. Deneutraliteit betekende niet dat Nederland niets van de oorlog merkte. België had sinds zijn revolutie in 1830 nooit oorlog gekend, op een korte, succesvolle ‘veldtocht’ tegen Nederland in de onafhankelijkheidsstrijd na. Toen de Duitsers begin augustus 1914 de vrije doortocht hadden geëist om via België.